Zatrzymany to osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa, wobec której zastosowano środek przymusu w postaci pozbawienia wolności. Podstawowym warunkiem legalizującym zatrzymanie jest istnienie „uzasadnionego przypuszczenia”, że określona osoba popełniła przestępstwo i że zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa.
Organy ścigania mogą także dokonać zatrzymania w sytuacji, gdy nie można ustalić tożsamości osoby, która popełniła przestępstwo albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym.
Zatrzymanemu przysługuje szereg praw, z których może skorzystać – m.in. prawo poinformowania o podstawach zatrzymania, prawo do złożenia lub odmowy złożenia oświadczenia w swojej sprawie, prawo do wysłuchania, prawo do uzyskania pomocy prawnej, prawo do zawiadomienia oraz prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza.
Jedną z najistotniejszych informacji jest to, że dopuszczalny termin zatrzymania wynosi maksymalnie 48 godzin liczonych od chwili zatrzymania. W tym czasie organy ścigania muszą wystąpić do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania albo zwolnić osobę zatrzymaną. W sytuacji wystąpienia przez prokuratora do sądu z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie, sąd ma maksymalnie 24 godziny na podjęcie decyzji w przedmiocie zastosowania wobec zatrzymanego tymczasowego aresztowania. Jeżeli w tym terminie zatrzymany nie otrzyma postanowienia Sądu, należy go natychmiast zwolnić. Podobnie zatrzymany winien być zwolniony przez organy ścigania na polecenie sądu lub prokuratora.
Osoba zatrzymana powinna otrzymać protokół z zatrzymania, w którym obowiązkowo muszą znajdować się następujące informacje:
- imię, nazwisko i funkcja osoby dokonującej zatrzymania,
- imię i nazwisko osoby zatrzymanej, a w razie niemożności ustalenia tożsamości – jej rysopis,
- dzień, godzina, miejsce i przyczyna zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo się ją podejrzewa.
W protokole powinna być także informacja o złożonym przez zatrzymanego oświadczeniu oraz wzmianka o udzieleniu mu informacji o przysługujących prawach.
1. Prawo do poinformowania o przyczynach zatrzymania
Organy ścigania obowiązane są natychmiast poinformować zatrzymanego o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach, co wynika wprost z art. 244 § 2 Kodeksu postępowania karnego.
2. Prawo do złożenia lub odmowy złożenia oświadczenia w swojej sprawie, prawo do bycia wysłuchanym
Osobie zatrzymanej przysługuje prawo do złożenia lub odmowy złożenia oświadczenia w swojej sprawie bez konieczności podania przyczyny odmowy. Zatrzymany ma prawo do bycia wysłuchanym, jednak nie ma on obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.
Funkcjonariusze nie mogą przymusić osoby zatrzymanej do składania oświadczeń we własnej sprawie.
Protokół z zatrzymania obowiązkowo powinien zawierać treść oświadczeń złożonych przez zatrzymanego albo wzmiankę o tym, że zatrzymany odmówił składania oświadczeń.
3. Prawo do uzyskania pomocy prawnej
Zatrzymanemu przysługuje prawo do nawiązania kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także do bezpośredniej z nim rozmowy. Jednak mimo iż zatrzymanemu należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nim rozmowę, to na organach ścigania nie spoczywa praktycznie żaden prawny obowiązek zapewnienia pomocy w tym zakresie. Niestety osoba podejrzana pozbawiona wolności nie ma możliwości skutecznego wnioskowania o przyznanie pomocy prawnej z urzędu w sytuacji, kiedy nie stać jej na opłacenie adwokata lub radcy prawnego.
W wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami, zatrzymujący (Prokurator) może zastrzec, że będzie obecny przy rozmowie zatrzymanego z adwokatem lub radcą prawnym.
4. Prawo do zawiadomienia
Zatrzymany może zażądać, aby zatrzymujący zawiadomił o zatrzymaniu osobę najbliższą dla zatrzymanego lub inną wskazaną osobę, jak również pracodawcę, szkołę, uczelnię, dowódcę oraz osobę zarządzającą przedsiębiorstwem zatrzymanego albo przedsiębiorstwem, za które jest on odpowiedzialny.
Jeżeli zatrzymany nie jest obywatelem polskim, ma prawo nawiązania kontaktu z właściwym urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym państwa, którego jest obywatelem. W sytuacji, gdy zatrzymany nie posiada żadnego obywatelstwa, może skontaktować się z przedstawicielem państwa, w którym ma ona stałe miejsce zamieszkania.
5. Prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza
Jeżeli zatrzymany nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, ma prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza.
