W ostatnim czasie coraz częściej mówi się o upadłości konsumenckiej – autorzy licznych artykułów przekonują, że ogłoszenie upadłości konsumenckiej to niezawodny sposób na pozbycie się ciążących długów i szansa na nowy start. Tematyka upadłości konsumenckiej stała się szczególnie popularna po zeszłorocznej nowelizacji ustawy Prawo upadłościowe, która weszła w życiu 24 marca 2020 r., w wyniku której doszło do istotnych zmian w zakresie przesłanek ogłoszenia upadłości konsumenckiej. W jakich sytuacjach obecnie możliwe jest ogłoszenie upadłości konsumenckiej?
Tytułem wstępu wskazać trzeba, na czym w ogóle polega postępowanie upadłościowe. Istota tego postępowania sprowadza się bowiem do jego dwóch funkcji: windykacyjnej, czyli prowadzącej do zaspokojenia roszczeń wierzycieli, oraz oddłużeniowej, polegającej na umorzeniu całości albo części długów, których dłużnik nie jest w stanie spłacić. Postępowanie to ma zatem na celu z jednej strony zapewnienie wierzycielom – w miarę możliwości – jak najszerszego zaspokojenia ich roszczeń, z drugiej zaś strony zwolnienie dłużnika od części zobowiązań, z których nie jest w stanie się wywiązać. Postępowanie upadłościowe obejmuje dwa etapy – pierwszy to etap postępowania o ogłoszenie upadłości, zaś drugi to etap tzw. właściwego postępowania upadłościowego. W dzisiejszym wpisie zajmiemy się warunkami, jakie należy spełnić na pierwszym etapie, czyli w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości.
Pierwszą przesłanką, która jest niezbędna dla ogłoszenia tzw. upadłości konsumenckiej, jest status osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. Oznacza to, że upadłość konsumencka nie może zostać ogłoszona w stosunku do przedsiębiorcy – postępowanie upadłościowe w takiej sytuacji regulują inne przepisy Prawa upadłościowego, a jej zasady kształtują się zupełnie inaczej. Co istotne, nie stanowi przeszkody dla ogłoszenia upadłości konsumenckiej fakt wcześniejszego prowadzenia działalności gospodarczej przez dłużnika. Warto podkreślić również, że ustawodawca nie wskazał żadnego terminu, który musi upłynąć od zakończenia prowadzenia działalności gospodarczej – oznacza to, że wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może być zgłoszony nawet jeden dzień po zakończeniu tej działalności przez dłużnika. Należy jednak pamiętać, że zawieszenie działalności gospodarczej nie oznacza jej zakończenia, w związku z czym w przypadku złożenia wniosku przez przedsiębiorcę, który jedynie zawiesił swoją działalność gospodarczą, wniosek taki zostanie przez sąd oddalony.
Drugą przesłanką ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność osoby składającej wniosek. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych; zgodnie z ustawą Prawo upadłościowe dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych wtedy, gdy jego opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. W skrócie zatem chodzi o sytuację, gdy dłużnik rzeczywiście nie jest już w stanie regulować swoich zobowiązań, które są wymagalne, czyli takich, których termin płatności już upłynął.
Co zatem zmieniło się w stosunku do poprzedniego stanu prawnego? Ustawodawca wprowadził cały szereg zmian, jednak z punktu widzenia osób zainteresowanych ogłoszeniem upadłości najistotniejsze są dwie kwestie: wyeliminowano negatywne przesłanki ogłoszenia upadłości oraz przesunięto ciężar prowadzenia postępowania z sądu na syndyka. W poprzednim stanie prawnym, oprócz konieczności spełnienia ww. przesłanek, dłużnik musiał również wykazać, że nie doszło po jego stronie do doprowadzenia do niewypłacalności lub istotnego zwiększenia jej stopnia umyślnie lub wskutek jego rażącego niedbalstwa, gdyż ustalenie takie skutkowało oddaleniem przez sąd wniosku o ogłoszenie upadłości. Dotyczyło to przede wszystkim sytuacji, gdy sąd dochodził do wniosku, że dłużnik zaciągał zobowiązania lekkomyślnie, podczas gdy powinien on zdawać sobie sprawę, że nie będzie w stanie ich spłacić. W poprzednim stanie prawnym sądy różnie podchodziły do kwestii tzw. spirali zadłużenia, nierzadko oddalając wnioski z uzasadnieniem, że dłużnik nie powinien zaciągać zobowiązań mając świadomość, że nigdy ich nie spłaci. Zmiana ta jest o tyle istotna, że zaistnienie właśnie tej negatywnej przesłanki ogłoszenia upadłości było najczęstszą przyczyną oddalania przez sądy wniosków o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.
Przed 24 marca 2020 r. wszystkie te okoliczności były badane przez sąd, który prowadził postępowanie dowodowe i przesłuchiwał dłużnika oraz świadków, a następnie wydawał postanowienie uwzględniające wniosek lub go oddalające. Obecnie postępowania w sprawie o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej wyglądają kompletnie inaczej – sąd nie bada, czy dłużnik umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie ją zwiększył, a wystąpienie tej przesłanki nie stanowi już przeszkody dla ogłoszenia upadłości – może jedynie wpływać na sposób ustalenia planu spłat na późniejszym etapie postępowania upadłościowego. Przedmiotem zainteresowania sądu na pierwszym etapie postępowania jest zatem jedynie spełnienie dwóch opisanych wyżej przesłanek.
