Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Darowizna prowadzi do zmniejszenia majątku darczyńcy i zwiększenia majątku obdarowanego. Mimo że najczęściej w formie umowy darowizny jest przenoszone prawo własności (nieruchomości lub ruchomości – np. pojazdu), to umowa darowizny może prowadzić także do zmniejszenia pasywów obdarowanego. Sytuacja taka ma miejsce, gdy świadczenie darczyńcy polega np. na zwolnieniu obdarowanego z długu lub zniesieniu prawa, które obciąża majątek obdarowanego (np. zniesienie hipoteki / zastawu).
Stronami umowy darowizny są: darczyńca (czyli osoba, która zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego) oraz obdarowany (czyli osoba, na której rzecz dokonuje się darowizny).
- Czy istnieje możliwość odwołania darowizny?
Odwołanie darowizny jest możliwe, ale jedynie w określonych sytuacjach. Przepisy prawa przewidują możliwości odwołania umowy darowizny w sytuacji wystąpienia rażącej niewdzięczności obdarowanego lub niedostatku darczyńcy.
2. Rażąca niewdzięczność obdarowanego
Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Ustawodawca nie definiuje pojęcia rażącej niewdzięczności, jednak z treści tego przepisu wynikają trzy wskazówki – a mianowicie:
- niewdzięczność ta ma osiągnąć stopień rażący,
- ma być skierowana wobec darczyńcy,
- może ona polegać na działaniu bądź zaniechaniu działań obdarowanego względem darczyńcy.
W orzecznictwie sądów panuje pogląd, że nie każda niewdzięczność stanowi podstawę do odwołania darowizny. Każdy przypadek powinien podlegać indywidualnej ocenie. Za przykład takiej niewdzięczności mogą służyć m.in. ciężkie znieważenie darczyńcy, popełnienie innego przestępstwa skierowanego przeciwko jego mieniu lub osobie, opuszczenie darczyńcy w chorobie lub niemające uzasadnienia zerwanie kontaktów rodzinnych.
Darczyńca nie może odwołać umowy darowizny z powodu rażącej niewdzięczności, jeżeli przebaczył obdarowanemu.
Po śmierci darczyńcy, spadkobiercy mogą odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
Darowizna nie może być odwołana po upływie 1 roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie.
3. Niedostatek darczyńcy
Kolejną przesłanką uzasadniającą odwołanie darowizny jest popadnięcie darczyńcy w niedostatek po zawarciu umowy. Zgodnie z art. 896 Kodeksu cywilnego darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.
Co istotne, darczyńca nie może odwołać darowizny, jeżeli znalazł się w niedostatku już przed zawarciem umowy. Jak wskazuje się w doktrynie, wina darczyńcy w pogorszeniu jego stanu majątkowego jest bez znaczenia, choć odwołanie darowizny nie może nastąpić, jeżeli darczyńca doprowadził się do niedostatku z winy umyślnej lub wskutek rażącego niedbalstwa albo jeżeli taki jego stan majątkowy został wywołany samym zawarciem umowy darowizny.
Odwołanie darowizny następuje wskutek jednostronnego oświadczenia woli darczyńcy złożonego obdarowanemu w formie pisemnej. Oświadczenie to nie może być skutecznie złożone po wykonaniu darowizny, choćby stan niedostatku pojawił się wcześniej.
