Formy zawarcia małżeństwa wydają się być dość banalną sprawą – powszechnie wiadomo, że przyszli małżonkowie mogą wziąć ślub cywilny czy też kościelny ze skutkami cywilnymi. Coraz popularniejsze stają się jednak także inne formy ślubu, dlatego warto omówić możliwe według polskiego prawa sposoby na zawarcie małżeństwa.
Najbardziej powszechne są dwie formy zawarcia małżeństwa – ślub cywilny oraz tzw. ślub konkordatowy. Przesłanki zawarcia małżeństwa cywilnego nie budzą wątpliwości – mężczyzna i kobieta muszą razem złożyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Oczywiście wcześniej konieczne jest przygotowanie odpowiednich dokumentów – co najmniej miesiąc przed ślubem nupturienci, czyli przyszli małżonkowie, muszą złożyć zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie przez nich małżeństwa. Po deklaracji zamiaru zawarcia małżeństwa nupturienci składają, w obecności dwóch pełnoletnich świadków, oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński oraz oświadczenia w sprawie nazwisk małżonków i ich wspólnych dzieci po ślubie. W ostatnich latach bardzo popularne stały się również ceremonie poza budynkiem USC – mają one takie same skutki prawne, a nupturienci zobowiązani są jedynie uiścić dodatkową opłatę.
Druga forma zawarcia małżeństwa to forma tzw. konkordatowa. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu, a kierownik USC następnie sporządzi akt małżeństwa. Małżeństwo uważa się wówczas za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego. Zawarte w tej formie małżeństwo wywołuje skutki takie same jak cywilne, jeśli ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa przewiduje taką możliwość. W Polsce najbardziej popularny jest ślub wyznaniowy zawarty w formie przewidzianej przez Kościół Katolicki, odnoszący skutki prawne na podstawie zawartego ze Stolicą Apostolską Konkordatu, jednakże nupturienci innych wyznań również mają możliwość zawarcia ślubu wyznaniowego ze skutkami cywilnymi, co wynika z uchwalonych ustaw regulujących te kwestie. Skutki cywilne wywołuje więc również m.in. małżeństwo zawarte w formie przewidzianej przez gminy żydowskie, Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Ewangelicko-Reformowany czy Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny.
Przy małżeństwie wyznaniowym formalności wyglądają podobnie jak w przypadku małżeństwa cywilnego – nupturienci muszą uzyskać od kierownika USC zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa oraz zawierające treść i datę złożonych oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci. Po złożeniu, w obecności dwóch pełnoletnich świadków, oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński duchowny sporządza odpowiednie zaświadczenie i wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez kierownika USC przekazuje do urzędu stanu cywilnego w ciągu pięciu dni od dnia ślubu.
Przyjrzyjmy się teraz tym formom ślubów, które nie wywołują skutków prawnych. Po pierwsze, żadnych skutków prawnych nie wywoła jedynie forma wyznaniowa – bez złożenia właściwego oświadczenia o wywołaniu skutków prawnych w sferze prawa polskiego. Ślub w takiej formie doprowadzi do powstania skutków jedynie na płaszczyźnie prawa wyznaniowego, a gdy chodzi o prawo państwowe, będzie to związek uznawany za konkubinat. Podobnie będzie w przypadku małżeństwa wyznaniowego w formie przewidzianej przez związek wyznaniowy, z którym Polska nie ma uregulowanych stosunków w tym zakresie.
Warto również wspomnieć o popularnym ostatnio tzw. ślubie humanistycznym cechującym się znacznie swobodniejszą formą. Wiele osób, zapewne ze względu na podobieństwa do ceremonii ślubnej poza USC, błędnie uważa, że ślub taki wywołuje skutki prawne. Podkreślić należy, że sam ślub humanistyczny nie wiąże się z żadnymi skutkami prawnymi, jest jedynie uroczystością zorganizowaną przez parę dla bliskich, więc jeśli kobieta i mężczyzna chcieliby zawrzeć małżeństwo wywołujące skutki cywilne, powinni przed uroczystością lub po niej wziąć także ślub cywilny lub konkordatowy.