Zgodnie z przepisami sposób utrzymywania kontaktów dziecka z rodzicem, który z nim nie zamieszkuje, określony jest przez samych rodziców – ustalając kontakty, rodzice powinni kierować się dobrem dziecka i wziąć pod uwagę jego rozsądne życzenia. W praktyce jednak rodzice po rozstaniu rzadko są w stanie wspólnie dojść do porozumienia w tym przedmiocie, a niekiedy kwestia utrzymywania kontaktów z dzieckiem stanowi element rozgrywki pomiędzy nimi, zwłaszcza gdy w toku jest postępowanie o rozwód. Jak zatem w razie sporu można uregulować kontakty z dzieckiem?
Zaznaczyć trzeba, że rodzic i dziecko mają ustawowe prawo, a jednocześnie obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Utrzymywanie kontaktów obejmuje przebywanie z dzieckiem, czyli odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, a także bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji i korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość. Co ważne, kontakty z dzieckiem nie są uzależnione od władzy rodzicielskiej – nawet rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej jest uprawniony i zarazem zobowiązany do utrzymywania kontaktów ze swoim dzieckiem.
Jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, a przy tym istnieje między tymi rodzicami spór co do utrzymywania kontaktów z dzieckiem, każdy z nich może domagać się interwencji sądu w sprawie określenia sposobu utrzymywania kontaktów – niezależnie od tego, czy rodzice nadal są małżonkami, czy toczy się między nimi sprawa o rozwód, są rozwiedzeni bądź też nigdy nie byli małżeństwem. Pewne odmienności występują w sytuacji, gdy pomiędzy rodzicami trwa proces rozwodowy. Zasadą jest, że w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga w przedmiocie władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków i kontaktów rodziców z dzieckiem. Wyrok rozwodowy kształtuje sposób utrzymywania kontaktów dziecka z rodzicami i nie toczy się w tej sprawie żadne oddzielne postępowanie. Warto podkreślić, że kontakty z dzieckiem mogą być uregulowane przez sąd jeszcze w toku postępowania rozwodowego, czyli zanim zapadnie wyrok – każdy z małżonków może wnieść o ustanowienie zabezpieczenie poprzez ustalenie określonego sposobu kontaktów z dzieckiem na czas trwania postępowania o rozwód. W pozostałych przypadkach sąd rozstrzyga kwestię kontaktów z dzieckiem w odrębnym postępowaniu na wniosek któregokolwiek z rodziców. Sąd może nie tylko ustalić sposób kontaktowania się rodziców z dziećmi, ale także – jeśli wymaga tego dobro dziecka – ograniczyć te kontakty, np. poprzez zakaz spotykania się z dzieckiem, zakaz zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, ustalenie kontaktów z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców lub kuratora sądowego czy zakaz porozumiewania się na odległość.
Co istotne, gdy wymaga tego dobro dziecka, sąd może zmienić rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów zawarte w wyroku rozwodowym lub postanowieniu regulującym kontakty. Dla przykładu, sąd może na wniosek ojca rozszerzyć kontakty z dzieckiem w ten sposób, że będą one odbywały się z noclegiem u ojca, gdy dziecko ze względu na wiek nie potrzebuje już stałej obecności matki. Może mieć też miejsce sytuacja odwrotna – gdy z jakichkolwiek przyczyn kontakt z rodzicem stał się dla dziecka zagrożeniem, sąd może ograniczyć kontakt dziecka z rodzicem.
Czy tylko rodzice mają prawo do kontaktów z dzieckiem? A może dziadkowie lub rodzeństwo również mogą dochodzić przed sądem ustalenia sposobu utrzymywania kontaktów z małoletnim krewnym? Co ciekawe, uprawnionymi, a zarazem zobowiązanymi do utrzymywania kontaktów z dzieckiem są także: rodzeństwo, dziadkowie, powinowaci w linii prostej (np. macocha lub ojczym) oraz inne osoby, jeśli sprawowały one dłuższy czas pieczę nad dzieckiem (np. dalsi krewni lub nawet sąsiadka, która zajmowała się dzieckiem w czasie wielomiesięcznej nieobecności rodziców w kraju). Oznacza to, że w razie nieporozumień na tle utrzymywania kontaktów z dzieckiem np. pomiędzy jego rodzicami a dziadkami, dziadkowie są uprawnieni do złożenia wniosku o ustalenie ich kontaktów z wnukiem.
Należy zaznaczyć, że sąd bada przede wszystkim, czy dany sposób uregulowania kontaktów dziecka z rodzicem lub inną bliską osobą jest zgodny z jego dobrem – zasada dobra dziecka ma bowiem priorytetowe znaczenie w każdym przypadku.
