Wysokość orzeczonych alimentów zazwyczaj po jakimś czasie od wyroku lub ugody staje się dla którejś ze stron nieodpowiednia. Przykładowo wraz z wiekiem rosną potrzeby dziecka i tym samym koszty jego utrzymania i w efekcie otrzymywane alimenty okazują się zbyt niskie. Albo w drugą stronę: osoba zobowiązana do ich uiszczania traci możliwość zarobkowania i nie jest w stanie dłużej uiszczać alimentów w ustalonej wysokości. W takich sytuacjach warto podjąć próbę zmiany ustalonej kwoty alimentów.
Przepisem, który stanowi podstawę zmiany rozstrzygnięcia o alimentach, jest art. 138 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. W praktyce najczęściej pojawiają się dwa rodzaje roszczeń dotyczących zmiany rozstrzygnięcia o alimentach. Osoba uprawniona do alimentów może bowiem żądać podwyższenia zasądzonych na jej rzecz alimentów od osoby zobowiązanej, natomiast po stronie osoby zobowiązanej, w razie zmiany stosunków, istnieje uprawnienie do żądania obniżenia zasądzonych alimentów.
Kiedy możliwa jest zmiana rozstrzygnięcia w zakresie alimentów? Przy ocenie, czy doszło do wskazanej w ww. przepisie zmiany stosunków, sąd przede wszystkim bierze pod uwagę możliwości majątkowe i zarobkowe stron, a także zakres usprawiedliwionych potrzeb osoby uprawnionej, przy czym ustalenia te dokonywane są przez sąd poprzez porównanie stanu istniejącego w dacie uprawomocnienia się pierwszego orzeczenia dotyczącego alimentów ze stanem istniejącym w momencie orzekania o zmianie w kwestii alimentów. Przykładowo, sąd może uznać powództwo o podwyższenie alimentów za zasadne w następujących sytuacjach:
– gdy wystąpił znaczny upływ czasu od chwili ostatniego ustalenia obowiązku alimentacyjnego, co skutkowało wzrostem usprawiedliwionych potrzeb małoletniego uprawnionego w związku z jego naturalnym rozwojem,
– gdy uprawniony do alimentów zaczął przewlekle chorować, co wiąże się z koniecznością ponoszenia wyższych kosztów jego utrzymania.
Powództwo o obniżenie alimentów może natomiast zostać uwzględnione m.in. wtedy, gdy:
– doszło do znacznego pogorszenia się sytuacji materialnej osoby zobowiązanej do alimentów spowodowanej np. niezawinioną utratą pracy,
– w związku z urodzeniem dziecka z nowego związku osoba zobowiązana do alimentów musi ponosić koszt utrzymania także kolejnego dziecka,
– u osoby zobowiązanej do alimentów zdiagnozowano ciężką chorobę lub uległa ona wypadkowi, co wpływa na jej koszty utrzymania.
Podkreślić należy, że możliwe jest także całkowite uchylenie obowiązku alimentacyjnego albo stwierdzenie jego wygaśnięcia, jeżeli spełnione są również inne przesłanki. W odniesieniu do alimentów zasądzonych na rzecz dziecka rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Powództwo o uchylenie obowiązku alimentacyjnego może zostać uwzględnione na przykład w sytuacji, gdy pełnoletnie dziecko uprawnione do alimentów powtarza lata nauki w szkole lub na uczelni z własnej winy albo gdy mimo możliwości pracy nie podejmuje jej ani nawet nie szuka. Rodzic pełnoletniego dziecka może również żądać uchylenia alimentów powołując się na swoją trudną sytuację materialną – powództwo takie może zostać uwzględnione np. wtedy, gdy popadł on w niedostatek. Jeśli natomiast chodzi o alimenty zasądzone na rzecz byłego małżonka od małżonka, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, to uchylenie alimentów zasądzonych na rzecz byłego małżonka może mieć miejsce, gdy sytuacja małżonka uprawnionego do alimentów polepszyła się i nie pozostaje on już w stanie niedostatku.
Zaznaczyć trzeba, że jeśli pełnoletnie dziecko jest już w stanie utrzymać się samodzielnie, a rodzic chciałby uchylić się od dalszego uiszczania na jego rzecz alimentów, powinien on wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie nieistnienia obowiązku alimentacyjnego. Warto bowiem podkreślić, że wbrew powszechnej opinii nie istnieje granica wieku dziecka, powyżej której obowiązek alimentacyjny rodzica z mocy prawa ustaje – obowiązek alimentacyjny względem pełnoletniego, samodzielnego dziecka wygasa dopiero na skutek wyroku sądu albo w przypadku zawarcia pomiędzy stronami ugody, co jednak w związku z koniecznością dobrowolnego zrzeczenia się przez dziecko alimentów, nie następuje często.
