Rozstrzygnięcia wydawane przez sądy mogą przyjmować różne formy. Najbardziej powszechne są wyroki – w postępowaniu procesowym oraz postanowienia – w postępowaniu nieprocesowym. Często spotykane są również tzw. wyroki zaoczne. Dziś omówimy, kiedy sąd może wydać wyrok zaoczny i jak wygląda postępowanie po jego wydaniu.
Wyrok zaoczny to wyrok wydany w szczególnych okolicznościach. Aby sąd mógł rozstrzygnąć co do istoty sprawy wyrokiem zaocznym, muszą być spełnione ściśle określone przesłanki wynikające z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. W uproszczeniu można powiedzieć, że wyrok zaoczny to wyrok wydany pod nieobecność pozwanego lub z uwagi na jego bierność w procesie.
Sąd może wydać wyrok zaoczny na posiedzeniu niejawnym, czyli bez przeprowadzania rozprawy, gdy pozwany – pomimo zobowiązania sądu – nie złożył w terminie odpowiedzi na pozew. Wówczas sąd przyjmuje się za prawdziwe twierdzenia powoda, które zostały przez niego zawarte w pozwie lub dalszych pismach procesowych, o ile twierdzenia te nie budzą wątpliwości i nie zostały przytoczone w celu obejścia prawa. Można więc powiedzieć, że bierność pozwanego skutkuje w takiej sytuacji tym, że sąd daje wiarę twierdzeniom powoda i tylko na nich opiera swoje rozstrzygnięcie. Jeżeli jednak sąd poweźmie wątpliwości co do prawdziwości przytoczonych twierdzeń albo uzna, że mają one na celu obejście prawa, wówczas – mimo braku złożenia odpowiedzi na pozew – i tak nie wyda wyroku zaocznego, a sprawa będzie toczyła się w normalnym trybie. W wskazanym przypadku niezłożenia przez pozwanego odpowiedzi na pozew w terminie, sąd może więc według własnego uznania wydać wyrok zaoczny albo prowadzić sprawę w zwykłym postępowaniu.
Inaczej jest jednak w przypadku, gdy pozwany nie tylko nie złożył odpowiedzi na pozew, ale również nie stawił się na wyznaczoną rozprawę albo pomimo stawienia się nie bierze w niej udziału. Z tą drugą sytuacją będziemy mieli do czynienia np. wtedy, gdy pozwany wprawdzie przyjdzie na rozprawę, ale nie przedstawi swojego stanowiska ani nie złoży żadnych wyjaśnień. W tym przypadku sąd obowiązkowo wydaje wyrok zaoczny, chyba że pozwany zażądał przeprowadzenia rozprawy w swej nieobecności lub składał już w sprawie wyjaśnienia ustnie lub na piśmie.
W razie wydania przez sądu wyroku zaocznego wyrok ten – w przeciwieństwie do zwykłych wyroków – jest doręczany z urzędu obydwu stronom. Wyrokowi zaocznemu z urzędu nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności, co oznacza, że roszczenie może być od razu egzekwowane, bez oczekiwania na jego uprawomocnienie się. Wyrok zaoczny zwykle uwzględnia powództwo w całości, w związku z czym to w interesie pozwanego jest jego zaskarżenie. W tym trybie pozwany powinien w terminie dwóch tygodni od doręczenia wyroku zaocznego złożyć sprzeciw, w którym musi zawrzeć wszelkie twierdzenia, dowody i zarzuty. Co istotne, sprzeciw od wyroku zaocznego podlega opłacie w wysokości ½ należnej w sprawie opłaty od pozwu.
W przypadku skutecznego wniesienia sprzeciwu, sąd doręcza go powodowi i nadaje sprawie bieg. Podkreślić trzeba, że w wyroku końcowym sąd odnosi się do wydanego wyroku zaocznego – po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd wyrok zaoczny w całości lub części utrzymuje w mocy albo uchyla go i orzeka o żądaniu pozwu, a w przypadku zaistnienia stosownych przesłanek pozew odrzuca lub postępowanie umarza.
Niezwykle istotne jest jednak to, że zasadą jest, iż nawet pomimo uchylenia wyroku zaocznego to pozwany ponosi koszty rozprawy zaocznej, czyli także te koszty poniesione przez powoda, które w normalnej sytuacji – bez wydawania wyroku zaocznego – w ogóle by nie powstały. Wyrok zaoczny stanowi więc wyraz dezaprobaty ustawodawcy dla biernej postawy pozwanego i powinien motywować pozwanych do interesowania się swoimi sprawami i prowadzonymi postępowaniami.
