Po wejściu w życie nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego w 2019 roku pojawiło się wiele nieścisłości i problemów dotyczących praktycznego zastosowania wprowadzonych przepisów. W związku z tym, w dniu 9 marca 2023 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Kolejna duża nowelizacja ma na celu usprawnienie stronom i pełnomocnikom kontaktu z sądem, ułatwienie konsumentom dochodzenia swoich praw na drodze sądowej oraz wypełnienie luk w obowiązującym prawie.
Zakres nowelizacji jest bardzo szeroki, ponieważ w samym Kodeksie postępowania cywilnego zmianie ulegnie ponad 150 przepisów. Znaczna część przepisów dotyczących postępowania egzekucyjnego oraz właściwości sądu w sprawach frankowch obowiązuje od 15 kwietnia 2023 r. Pozostałe przepisy wejdą w życie w dniu 1 lipca 2023 r. Poniżej przedstawiamy omówienie wybranych najważniejszych zmian.
1. Zmieniony próg kwotowy decydujący o właściwości sądu okręgowego
Obecnie do właściwości sądów okręgowych należą sprawy o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 75 tys. zł. Dotychczasowy próg wartości przedmiotu sporu decydującej o właściwości rzeczowej sądu okręgowego obowiązuje od ponad 16 lat. Wskutek nowelizacji KPC próg kwotowy właściwości sądu okręgowego ulegnie podwyższeniu do 100 tys. zł. Uzasadnieniem takiego rozwiązania są zmieniające się czynniki gospodarcze, a także rosnąca dynamika wzrostu wpływu spraw do sądów okręgowych przy jednoczesnym zmniejszeniu tej dynamiki w odniesieniu do sądów rejonowych. Przepis zacznie obowiązywać od 1 lipca 2023 r.
2. Nowy rodzaj postępowania odrębnego – Postępowanie z udziałem konsumentów
Od 1 lipca 2023 r. w Kodeksie postępowania cywilnego obowiązywać będzie także nowy rodzaj postępowania odrębnego – postępowania z udziałem konsumentów. Nowe przepisy mają na celu umocnienie pozycji konsumenta.
Przepisy dotyczące postępowania z udziałem konsumentów, będą miały zastosowanie do spraw o roszczenia konsumenta przeciwko przedsiębiorcy oraz o roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi. Będą one stosowane także w przypadku, gdy przedsiębiorca będący stroną postępowania zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej.
Nowe przepisy zaostrzają wymogi w zakresie prekluzji dowodowej. Co to oznacza w praktyce? Przedsiębiorca będący powodem będzie obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody pozwie, a będący pozwanym – w odpowiedzi na pozew. Twierdzenia i dowody powołane z naruszeniem tego obowiązku będą podlegały pominięciu, chyba że przedsiębiorca uprawdopodobni, że ich powołanie było niemożliwe lub potrzeba ich powołania wynikła później.
Ponadto, jeżeli strona będąca przedsiębiorcą przed wytoczeniem powództwa zaniecha próby dobrowolnego rozwiązania sporu i przez to przyczyni się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy, niezależnie od wyniku sprawy sąd będzie mógł obciążyć tę stronę kosztami procesu w całości lub części, a w uzasadnionych przypadkach nawet podwyższyć je, jednak nie więcej niż dwukrotnie.
3. Zmiana właściwości Sądu w sprawach frankowych.
Od 15 kwietnia obowiązuje przepis dotyczący właściwości miejscowej sądu w przypadku powództwa konsumenta o roszczenie związane z zawarciem umowy kredytu waloryzowanego, denominowanego lub indeksowanego do waluty innej niż waluta polska, w tym o ustalenie istnienia lub nieistnienia wynikającego z niej stosunku prawnego, o ustalenie bezskuteczności postanowień tej umowy lub o zwrot świadczeń związanych z jej zawarciem. Zgodnie z przepisem konsument ma prawo wytoczyć powództwo wyłącznie przed sąd, w którego okręgu powód ma miejsce zamieszkania (o ile nie koliduje to z właściwością wyłączną sądu). Ta regulacja ma bardzo istotny wpływ na sprawy frankowe. Do tej pory kredytobiorca mógł pozwać bank w sądzie właściwym dla swojego miejsca zamieszkania lub wytoczyć powództwo przed sąd właściwy dla głównej siedziby kredytodawcy. Doprowadziło to do tego, że większość kredytobiorców decydowała się na wytoczenie powództwa w Sądzie Okręgowym Warszawie, gdzie mieści się jedyny w Polsce wyspecjalizowany Wydział Frankowy. Natłok składanych pozwów spowodował jednak drastycznie wydłużenie czasu spraw rozpatrywanych w tym wydziale. Projektowana zmiana ma na celu odciążyć warszawski sąd i usprawnić postępowania w sprawach frankowych.
4. Zmiany w postępowaniu uproszczonym
Nowelizacja wprowadza również zmiany w postępowaniu uproszczonym. Ustawodawca podniósł próg tzw. roszczeń bagatelnych z 1 tys. zł do 4 tys. zł. W sprawach, których wartość przedmiotu sporu nie przewyższa 4 tys. zł, sąd będzie orzekał na posiedzeniach niejawnych. Sprawy będą rozpoznawane na rozprawie wyłącznie wtedy, gdy strona sama o to zawnioskuje. Uzasadnienie wyroku będzie można ograniczyć tylko do wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Te rozwiązania mają przyspieszyć rozpatrywanie najdrobniejszych spraw.
5. Nowy rodzaj pełnomocnictwa
Nowelizacja wprowadza do procedury cywilnej nowy rodzaj pełnomocnictwa – pełnomocnictwo do doręczeń. Pełnomocnikiem do odbioru pism sądowych będzie mogła być każda osoba fizyczna (a więc już nie wyłącznie adwokat, radca prawny, małżonek, rodzeństwo, dzieci itd.). Jeżeli osoba ustanowiła pełnomocnika do doręczeń, to pisma sądowe będą doręczane wyłącznie tej osobie.
6. Zmiany dotyczące egzekucji świadczeń niepieniężnych w zakresie ochrony dóbr osobistych
Wcześniej w przypadku bezprawnego naruszenia dóbr osobistych sąd mógł nakazać publikację przeprosin w prasie. W przypadku zwłoki dłużnika w wykonaniu nakazu, polegającej na braku zamieszczenia owego oświadczenia, wierzyciel mógł żądać sądowego upoważnienia do wykonania tej czynności na koszt dłużnika (więc mógł sam zamieścić publikację, a rachunkiem obciążyć dłużnika).
Zmiana art. 1050 k.p.c. przewiduje, że jeżeli w sprawach o naruszenie dóbr osobistych dłużnik nie składa oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, pomimo wyznaczenia terminu do jego złożenia i zagrożenia mu grzywną, sąd wymierzy dłużnikowi grzywnę do 15 000,00 zł i nakaże zamieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt dłużnika ogłoszenia odpowiadającego treści wymaganego oświadczenia i we właściwej dla niego formie. Zamieszczenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym ogłoszenia, skutkuje wygaśnięciem roszczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym. Przepis ten obowiązuje od 15 kwietnia 2023 r.
Zmiana przepisu budzi wiele kontrowersji – m.in. ze względu na stosunkowo krótki okres między publikacją aktu prawnego a jego wejściem w życie (przepis wszedł w życie zaledwie po upływie 14 dni od daty publikacji aktu prawnego). Ponadto nie ma wątpliwości co do tego, że publikacja przeprosin w prasie dotrze do większego grona osób, aniżeli publikacja w MSiG.
7. Zmiany w procedurze rozpatrywanie zażaleń
Zażalenia w przedmiocie sprostowania lub wykładni orzeczeń albo ich odmowy będą rozpoznawane przez sądy II instancji, a nie – jak dotychczas – inne składy sądów I instancji. Ponadto wprowadzono domniemanie właściwości sądu II instancji w zakresie rozpoznawania zażaleń. Jeżeli przepis szczególny przewiduje, że stronie przysługuje zażalenie na postanowienie sądu, ale nie określa, jaki sąd ma je rozpoznać, zażalenie ma rozpoznać sąd II instancji. Co istotne, przywrócono również zasadę, że zażalenia na postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia rozpatrują sądy II instancji, a nie inny skład tego samego sądu. Zażalenia poziome wprowadzone nowelizacją z 2019 r. miały przyspieszyć postępowania, ale przyniosły również kontrowersje związane z tym, że rozpatrywali je często sędziowie z tego samego wydziału, co powodowało wątpliwości co do realnych gwarancji dwuinstancyjności postępowania. Ustawodawca doprecyzował również przepisy w zakresie terminu do wniesienia zażalenia i wskazał wprost, iż wynosi tydzień od dnia doręczenia postanowienia z uzasadnieniem również, gdy doręczenie nastąpiło z urzędu.
8. Zmiana struktur pism procesowych
Nowelizacja wprowadza także zmiany w strukturze pism procesowych. Co do zasady ogólne warunki, jakie musi spełniać prawnie skuteczne pismo procesowe, nie ulegną zmianie, jednak pisma wnoszone przez profesjonalnych pełnomocników będą musiały spełniać dodatkowy wymóg, w postaci wyodrębnienia w ich petitum oświadczeń, twierdzeń i wniosków.
Co znamienne, wymóg ten dotyczy tylko pism składanych przez profesjonalnych pełnomocników. Nowelizacja nie obejmuje pism procesowych składanych przez stronę, która działa we własnym imieniu – w takim przypadku, mimo iż strona w petitum pisma nie zamieści oświadczeń, twierdzeń oraz wniosków, pisma nadal będzie wywoływało skutki prawne.
9. Zmiany w doręczeniach pism przedsiębiorcom
Zgodnie z nowymi przepisami, strona będąca przedsiębiorcą wpisanym do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej od 1 lipca będzie miała obowiązek zawiadamiać sąd o każdej zmianie adresu do doręczeń. Niedotrzymanie tego obowiązku i podwójne awizo przesyłki skierowanej pod adres do doręczeń przedsiębiorcy ujawniony w CEIDG skutkować będzie pozostawieniem przesyłki w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia (fikcja doręczenia).
