Z pewnością każdy słyszał o instytucji przedawnienia roszczeń. Przedawnienie ma jednak większe znaczenie niż mogłoby się wydawać – dzięki znajomości tej instytucji możemy uniknąć płacenia zaległych zobowiązań, a także poprawnie przypilnować dochodzenia swoich wierzytelności. Dziś opiszemy, na czym polega przedawnienie roszczeń, jaki upływ czasu skutkuje przedawnieniem roszczeń oraz jak prawidłowo liczyć bieg przedawnienia.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia.Jest to zatem instytucja, która zapewnia możliwość uchylenia się od wierzytelności ze względu na upływ określonego czasu. Co istotne, upływ terminu przedawnienia nie oznacza, że roszczenie przestaje istnieć i nie można go dochodzić – wierzyciel nadal może próbować odzyskać swoją wierzytelność, jednakże druga strona ma możliwość powołania się w procesie właśnie na przedawnienie roszczenia. Jeżeli rzeczywiście doszło do przedawnienia, zarzut taki doprowadzi do oddalenia powództwa. Pamiętać trzeba jednak, że sąd bierze pod uwagę przedawnienie jedynie na zarzut pozwanego – jeżeli więc osoba zobowiązana nie podniesie, że doszło do przedawnienia roszczenia, sąd uwzględni powództwo. Co ciekawe, zasada ta nie ma zastosowania w przypadku, gdy roszczenie przysługuje przeciwko konsumentowi – wówczas sąd oddali roszczenie nawet w przypadku, gdy konsument w procesie nie powoła się na przedawnienie – w takich procesach sąd jedynie wyjątkowo może nie uwzględnić upływu przedawnienia, jeżeli wymagają tego względy słuszności (np. gdy dłużnik zwodzi wierzyciela obietnicą dobrowolnej zapłaty w celu doprowadzenia do przedawnienia roszczenia).
Należy pamiętać, że poszczególne roszczenia mają różne terminy przedawnienia. Kwestia ta jest kluczowa dla oceny, czy w konkretnym przypadku wierzyciel może skutecznie dochodzić roszczenia. Podstawowe terminy przedawnienia roszczeń to 6 lat (przed nowelizacją z 2018 r. było to 10 lat) oraz 3 lata w przypadku roszczeń o świadczenia okresowe oraz w przypadku roszczeń związanych z działalnością gospodarczą. Dla przykładu: jeżeli roszczenia dochodzi osoba fizyczna przeciwko innej osobie fizycznej, a roszczenie dotyczy np. zapłaty ceny samochodu, termin przedawnienia będzie wynosił 6 lat. Jeśli jednak sprzedającym jest przedsiębiorca, który w ramach swojej działalności zajmuje się sprzedażą samochodów, termin ten wynosić będzie 3 lata. W przypadku, gdy roszczenie to zapłata zaległego czynszu najmu, termin przedawnienia wynosi również 3 lata, przy czym liczy się go odrębnie dla każdego świadczenia okresowego, co oznacza, że przedawniają się one w innych terminach.
Jak liczymy termin przedawnienia? Zgodnie z ogólną zasadą bieg przedawnienia rozpoczyna się od wymagalności roszczenia – chodzi zatem o dzień następujący po dniu, w którym świadczenie miało zostać zgodnie z umową stron spełnione. Przykładowo, jeśli faktura VAT miała zostać zapłacona do 15 lipca 2021 r., roszczenie staje się wymagalne 16 lipca 2021 r. i od tego dnia liczymy bieg przedawnienia. Bardziej skomplikowana jest natomiast sytuacja, gdy wymagalność roszczenia zależy od wierzyciela i podjęcia przez niego czynności – przykładowo, jeśli roszczenie dotyczy zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia (np. gdy ktoś omyłkowo przeleje swoje środki na niewłaściwy rachunek bankowy). Wówczas bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie, czyli w naszym przykładzie niezwłocznie po tym, gdy wierzyciel zorientowałby się, że doszło do omyłkowego przelewu.
Co ciekawe, w 2018 roku zmieniły się zasady ustalania terminu, w którym upływa bieg przedawnienia. Wracając do naszego przykładu z fakturą VAT – do 2018 roku termin przedawnienia roszczenia kończyłby się w dniu 16 lipca 2024 r. Obecnie jednak obowiązuje przepis, zgodnie z którym koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego – chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. W naszym przykładzie termin przedawnienia kończyłby się 31 grudnia 2024 r. – w wyniku nowelizacji doszło więc de facto do przedłużenia terminu przedawnienia.
Wskazane terminy przedawnienia – 3-letni oraz 6-letni – mogą być w poszczególnych rodzajach roszczeń zmodyfikowane – przykładowo, roszczenia z tytułu umowy o dzieło przedawniają się w terminie 2 lat, licząc od dnia oddania dzieła, a roszczenia z tytułu zachowku przedawniają się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu. Trzeba również pamiętać, że inaczej traktowane jest roszczenie, co do którego wydano prawomocne orzeczenie lub zawarto ugodę zatwierdzoną przez sąd – na dochodzenie takich roszczeń wierzyciel ma 6 lat licząc od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub dnia zawarcia ugody.
Warto również pamiętać, że bieg przedawnienia może zostać zawieszony albo przerwany. W ustawie przewidziano także przypadki, gdy roszczenie w ogóle nie ulega przedawnieniu. Kwestie te omówimy w kolejnym wpisie.
