Zawarcie związku małżeńskiego wywołuje szereg skutków prawnych – dochodzi do zmiany ustroju majątkowego, pojawiają się liczne obowiązki względem rodziny, a także zmieniają się zasady dziedziczenia. Niemal zawsze dochodzi także do jeszcze jednej istotnej zmiany – zmiany nazwiska jednego z małżonków. Jakie warianty nazwisk mają do wyboru przyszli małżonkowie? Jakie nazwiska mogą nosić wspólne dzieci małżonków? Kiedy małżonkowie muszą podjąć decyzję w tym przedmiocie?
Zgodnie z przepisami decyzja o nazwisku każdego z małżonków po zawarciu małżeństwa może być podjęta – w przypadku małżeństwa cywilnego – bezpośrednio po zawarciu małżeństwa. W przypadku małżeństwa wyznaniowego ze skutkami cywilnymi termin jest inny – co najmniej miesiąc przed ślubem, przy sporządzaniu przez kierownika USC zaświadczenia o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.
Przyszli małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Małżonkowie mają zatem kilka opcji:
– mogą zachować swoje dotychczasowe nazwiska,
– mogą nosić wspólne, ustalone przez nich wspólne nazwisko – dotychczasowe nazwisko męża albo żony. Gdy nazwisko to będzie dwuczłonowe, wówczas każdy małżonek może równocześnie zmienić kolejność i formę gramatyczną członów jego nazwiska – przykładowo Anna Kowalska, wychodząc za Jana Nowaka-Wójcika, może przybrać nazwisko Anna Nowak-Wójcik, ale także Anna Wójcik-Nowak. Część komentatorów wskazuje, że możliwe jest także wybranie przez małżonka jednego tylko nazwiska drugiego małżonka, a więc w naszym przykładzie pani Anna mogłaby również – według tego stanowiska – przybrać nazwisko Nowak albo Wójcik,
– mogą połączyć swoje dotychczasowe nazwisko z nazwiskiem drugiego małżonka – przy czym nowo utworzone nazwisko nie może składać się z więcej niż dwóch członów. Jeśli jeden z małżonków ma nazwisko dwuczłonowe i chciałby dołączyć do niego nazwisko małżonka, musi odrzucić jedno z członów swojego nazwiska.
Możemy sobie wyobrazić także bardziej skomplikowaną sytuację, gdy oboje małżonkowie mają rodowe dwuczłonowe nazwiska. Wtedy wachlarz możliwości jest znacznie szerszy – przykładowo, Anna Kowalska-Wiśniewska wychodząc za Jana Nowaka-Wójcika, może nie tylko wybrać dowolnie obrany człon nazwiska męża, ale także zostawić sobie po ślubie tylko jedno z jej dotychczasowych nazwisk, np. Anna Wiśniewska. Co ciekawe, kolejność członów w nowo obranym nazwisku jest dowolna i może różnić się od kolejności członów przyjętych w nazwisku współmałżonka – przykładowo małżonkowie mogą ustalić, że kobieta będzie po ślubie nosiła nazwisko Anna Kowalska-Nowak, a mężczyzna Jan Nowak-Kowalski. Nie jest jednak możliwa zamiana nazwisk przez małżonków – pani Kowalska, zawierając małżeństwo z panem Nowakiem, nie może przybrać nazwiska Nowak, a jej mąż nazwiska Kowalski. Brak złożenia oświadczenia w sprawie nazwiska skutkuje natomiast tym, że każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.
Przy ustalaniu przyszłych nazwisk małżonków są oni zobowiązani także do podania nazwiska dzieci pochodzących z ich małżeństwa. Oświadczenie to nie ma jednak charakteru ostatecznego – przy sporządzeniu aktu stanu cywilnego pierwszego wspólnego dziecka małżonkowie mają możliwość złożenia przed kierownikiem USC zgodnego oświadczenia o zmianie wskazanego wcześniej nazwiska dziecka.
Zasady ustalania nazwiska dzieci wyglądają następująco: jeżeli małżonkowie noszą to samo nazwisko, dziecko z mocy prawa nosić będzie nazwisko będące nazwiskiem jego rodziców. Rodzice mogą wspólnie ustalić nazwisko dziecka wtedy, gdy noszą oni różne nazwiska. Małżonkowie mogą wówczas wskazać dla dziecka albo nazwisko matki, albo nazwisko ojca, albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. Przykładowo, małżonkowie Anna Kowalska i Jan Nowak mogą nadać swojemu synowi albo nazwisko Kowalski, albo Nowak, albo Kowalski-Nowak, albo Nowak-Kowalski. Co ciekawe, sytuacja wygląda inaczej, gdy jeden z małżonków nosi po ślubie nazwisko dwuczłonowe – Anna Kowalska-Nowak i Jan Nowak mogą wybrać dla swojego syna nazwisko Kowalski-Nowak albo Nowak, lecz nie mogą już nadać mu nazwiska panieńskiego matki czyli Kowalski – z tego powodu, że dziecko musi nosić nazwisko takie samo, jak przynajmniej jeden rodzic. W przypadku gdy małżonkowie nie złożą zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca – wykluczono tutaj dowolną kolejność członów nazwiska – zawsze pierwsze będzie nazwisko matki, a drugie ojca.
