Omówiliśmy już, na czym polega pierwszy etap postępowania w sprawie tzw. upadłości konsumenckiej, czyli postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Co dzieje się jednak już po wydaniu przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości?
W postanowieniu o ogłoszeniu upadłości, sąd jednocześnie wyznacza syndyka, który będzie prowadził sprawę na kolejnym etapie oraz wzywa wierzycieli upadłego do zgłoszenia syndykowi ich wierzytelności – wierzyciele mają na to 30 dni od dnia ogłoszenia upadłości. To właśnie syndyk zajmuje się całością spraw związanych z postępowaniem – kontaktuje się z upadłym, zbiera wszelkie potrzebne informacje, prowadzi akta postępowania, a po upływie terminu do zgłaszania wierzytelności ustala krąg wierzycieli upadłego. Syndyk reprezentuje również interesy upadłego w toczących się postępowaniach oraz może dochodzić zapłaty od dłużników upadłego. Jego podstawowym zadaniem jest likwidacja masy upadłości, czyli spieniężenie majątku upadłego w celu uzyskania środków pieniężnych do zaspokojenia wierzycieli. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na często pojawiającą się wątpliwość dotyczącą kwestii ogłoszenia upadłości konsumenckiej – skoro obowiązkiem syndyka jest spieniężenie majątku upadłego, to co w sytuacji, gdy upadły nie posiada majątku? Brak majątku, czyli tzw. ubóstwo masy upadłości nie stanowi przeszkody dla przeprowadzenia postępowania upadłościowego w przypadku osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.
Przechodząc do dalszych obowiązków syndyka, podkreślić należy, że niezwykle istotna jest kwestia przygotowania przez niego projektu planu spłat. To syndyk po przeanalizowaniu akt sprawy i sytuacji upadłego ustala, jak powinno zakończyć się postępowanie upadłościowe oraz przedstawia swoją propozycję sądowi. Po dokonaniu wszelkich niezbędnych czynności przez syndyka sprawa wraca więc do sądu. Syndyk przedstawia sądowi projekt planu spłaty wierzycieli lub informację, że zachodzą podstawy do umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty, warunkowego umorzenia zobowiązań lub odmowy ustalenia planu spłaty. W oparciu o informacje pochodzące od syndyka, sąd wydaje odpowiednie postanowienie. Co jednak w praktyce oznacza każde z tych rozstrzygnięć?
Zacznijmy od umorzenia zobowiązań – postanowienie o umorzeniu zobowiązań upadłego oznacza, że upadły nie musi regulować swoich zobowiązań wobec wierzycieli w żadnym zakresie. Jest to rozstrzygnięcie najbardziej korzystne dla upadłego, bo całkowicie zwalnia go z zobowiązań bez konieczności dokonywania jakichkolwiek spłat. Rozstrzygnięcie takie zapada jednak wyjątkowo rzadko – jest ono możliwe tylko w sytuacji, gdy osobista sytuacja upadłego wskazuje w oczywisty sposób, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat; może być to spowodowane np. jego podeszłym wiekiem, stanem zdrowia czy trwałą niezdolnością do pracy.
Inne możliwe rozstrzygnięcie to warunkowe umorzenie zobowiązań, które może zapaść wtedy, gdy upadły tymczasowo nie ma możliwości dokonywania jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli – dotyczy to sytuacji, gdy przyczyną przejściowej niemożności dokonywania spłat jest np. choroba rokująca poprawę, zdobywanie wykształcenia czy czasowa niezdolność do pracy. Warunkowy charakter umorzenia oznacza, że sąd umarza zobowiązania upadłego, ale pod warunkiem, że w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustaleniu planu spłaty wierzycieli. Rozwiązanie to rodzi jedno poważne zagrożenie – może się bowiem okazać – w najbardziej pesymistycznym scenariuszu – że pod koniec 5-letniego terminu któryś z wierzycieli jednak złoży do sądu wniosek o ustalenie planu spłat wierzycieli, a plan spłat zostanie ustalony na maksymalny okres, czyli na 84 miesiące. Oznaczałoby to, że postępowanie upadłościowe może trwać łącznie nawet 12 lat – przy czym przez cały ten czas na upadłym spoczywać będą szczególne obowiązki związane z postępowaniem i nie będzie on mógł sprawować zarządu nad swoim majątkiem.
Rozstrzygnięciem najmniej korzystnym dla upadłego jest natomiast odmowa ustalenia planu spłaty albo umorzenia zobowiązań upadłego – sąd wyda takie postanowienie, jeżeli upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań albo jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań. Takie rozstrzygnięcie oznacza dla upadłego zakończenie postępowania upadłościowego bez umorzenia jego zobowiązań, a zatem nie dochodzi do tzw. oddłużenia upadłego.
Przyjrzyjmy się teraz najczęstszemu i najbardziej pożądanemu przez ustawodawcę rozstrzygnięciu: ustaleniu planu spłat. Postanowienie o ustaleniu planu spłat oznacza, że upadły przez określony czas będzie zobowiązany do spłacania swoich wierzytelności, a po upływie tego terminu jego zobowiązania powstałe przed ogłoszeniem upadłości ulegną umorzeniu. Standardowy okres spłat wynosi do 36 miesięcy; termin ten może być skrócony do 24 lub 12 miesięcy w sytuacji, gdy upadłemu uda się spłacić większość zobowiązań. Przy ustalaniu planu spłaty i jego czasu trwania brane są pod uwagę przede wszystkim możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób będących na jego utrzymaniu, potrzeby mieszkaniowe upadłego, wysokość niezaspokojonych wierzytelności oraz stopień zaspokojenia wierzytelności.
Warto zwrócić uwagę na omawianą w poprzednich artykułach kwestię przyczynienia się upadłego do swojej niewypłacalności. W obecnym stanie prawnym przesłanka ta nie stanowi już podstawy oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jednakże w niekorzystny sposób wpływa na okres spłaty na rzecz wierzycieli – gdy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa okres jego spłat trwa bowiem od 36 do nawet 84 miesięcy.
Należy pamiętać, że postępowanie upadłościowe wiąże się również z szeregiem obowiązków – upadły musi m.in. wskazać syndykowi cały swój majątek i wszelkie niezbędne dokumenty, a w razie ustalenia planu spłat nie może dokonywać czynności prawnych, dotyczących jego majątku, które mogłyby pogorszyć jego zdolność do wykonania planu spłaty wierzycieli. Upadły obowiązany jest również składać sądowi corocznie sprawozdanie z wykonania planu spłaty wierzycieli za poprzedni rok kalendarzowy, w którym wykazuje osiągnięte przychody, spłacone kwoty oraz nabyte składniki majątkowe o wartości przekraczającej przeciętne miesięczne wynagrodzenie, a także kopię złożonego rocznego zeznania podatkowego. Niewykonywanie przez upadłego ciążących na nim obowiązków może mieć poważne konsekwencje takie jak umorzenie postępowania albo uchylenie planu spłaty wierzycieli, które powodują, że jego zobowiązania nie ulegają umorzeniu.
Po wykonaniu przez upadłego obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu wykonania planu spłaty wierzycieli i umorzeniu zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości i niewykonanych w wyniku wykonania planu spłaty wierzycieli. Tym samym kończy się postępowanie upadłościowe, a upadły pozbywa się uciążliwego zadłużenia.
