Polskie prawo dokładnie wskazuje, w jakich sytuacjach nie jest możliwe wzięcie ślubu oraz jakie są konsekwencje zawarcia małżeństwa mimo istnienia ku temu przeszkód.
Pierwszą z przeszkód małżeńskich jest brak odpowiedniego wieku nupturientów – zasadą jest, że aby zawrzeć małżeństwo, konieczne jest ukończeniu 18 lat. Z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa – ale tylko kobiecie – jeżeli ukończyła ona 16 lat oraz zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Nie można unieważnić małżeństwa z tego powodu, jeśli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął; mężczyzna nie może też żądać unieważnienia małżeństwa z tego powodu, jeśli kobieta zaszła w ciążę. Istotne znaczenie ma również to, że nawet jeśli małżeństwo zostało zawarte mimo braku przepisanego wieku, to nie można go już unieważnić, jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął. Co ciekawe, jeszcze do 1999 roku przepisy te wyglądały inaczej – wówczas mężczyzna zawierający związek małżeński musiał mieć ukończone 21 lat, a jedynie z ważnych powodów, za zgodą sądu, mógł wziąć ślub po ukończeniu 18 roku życia.
Druga przeszkoda to ubezwłasnowolnienie całkowite – osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć małżeństwa, a w razie jego zawarcia można żądać jego unieważnienia – chyba że ubezwłasnowolnienie uchylono, wówczas brak jest takiego uprawnienia.
Kolejną przeszkodą jest choroba psychiczna albo niedorozwój umysłowy. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może jej zezwolić na zawarcie małżeństwa. Co ważne, nie można żądać unieważnienia małżeństwa, jeśli choroba ustała.
Nie może zawrzeć małżeństwa także osoba, która pozostaje już w związku małżeńskim – w takiej sytuacji unieważnienia małżeństwa może żądać nie tylko małżonek, ale każda osoba, która ma w tym interes prawny. Podkreślić należy, że zawieranie małżeństwa mimo pozostawania w związku małżeńskim stanowi również przestępstwo bigamii, za co grozi kara nawet do 2 lat pozbawienia wolności.
Piąta przeszkoda wynika z pokrewieństwa albo powinowactwa – nie można wziąć ślubu z krewnym w linii prostej, rodzeństwem ani powinowatym w linii prostej. Ustawa ustanawia zatem zakaz zawarcia małżeństwa m.in. z wnukiem, dzieckiem, rodzicem czy dziadkiem, a także bratem lub siostrą oraz powinowatym w linii prostej, czyli teściem, teściową, zięciem czy synową. Stosunek powinowactwa trwa nawet mimo ustania jego podstawy, czyli związku małżeńskiego, zatem mimo że po rozwodzie odpadnie przeszkoda pozostawania w związku małżeńskim, nadal nie będzie możliwe zawarcie małżeństwa z krewnym małżonka w linii prostej. Z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi – powodem może być np. ciężka choroba jednego z nich czy narodzenie wspólnego dziecka. Wynika z tego, że nie są nieważne małżeństwa np. z byłą bratową czy rodzeństwem stryjecznym – oczywiście tylko na gruncie prawa cywilnego, ponieważ prawo kanoniczne znacznie bardziej rygorystycznie podchodzi do tej kwestii. Podobne jak w przypadku bigamii, unieważnienia małżeństwa w przypadku, gdy małżonkowie są spokrewnieni, może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny – przy powinowactwie uprawnienie takie mają jednak tylko małżonkowie.
Szósta przeszkoda to stosunek przysposobienia, czyli tzw. adopcja. Rodzic adoptujący dziecko nie może zawrzeć z nim małżeństwa – nie będzie jednak możliwości unieważnienia małżeństwa z tego powodu, jeżeli stosunek ten ustał.
Małżeństwo jest nieważne także wtedy, gdy wystąpiły wady oświadczenia woli, tj. oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone przez osobę, która znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli, pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony albo pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste. Unieważnienia małżeństwa z ww. powodów może żądać ten małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą. Żądanie to jest ograniczone terminem 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą, a jednocześnie roszczenie nie może być zgłoszone później niż w terminie 3 lat od zawarcia małżeństwa.
Pierwsza przesłanka dotyczy sytuacji, gdy małżonek nie był w stanie świadomie wyrazić woli, np. z powodu krótkotrwałego zaburzenia czynności psychicznych (np. był pod wpływem narkotyków) lub choroby psychicznej. Trzecia zaś ma miejsce wtedy, gdy małżonek złożył oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński wbrew swojej woli z powodu bezprawnej groźby natury osobistej ze strony drugiego małżonka lub osoby trzeciej. Najciekawsza jest natomiast druga przesłanka, czyli błąd co do tożsamości małżonka – wykładnia tego przepisu powinna być wąska, a więc dotyczy tylko takich sytuacji, gdy małżonek nie jest fizycznie tą samą osobą, z którą małżeństwo miało być zawarte. Nie będzie podstawą do unieważnienia małżeństwa błąd co do właściwości osobistych nupturienta (np. stanu cywilnego, stanu zdrowia, orientacji seksualnej). Co ciekawe, sądy oddalały roszczenia o unieważnienie małżeństwa m.in. w sytuacji, gdy żona wprowadziła męża w błąd co do swojego wieku i w rzeczywistości była starsza o 11 lat, a także w przypadku posługiwania się przez męża dowodem osobistym innego mężczyzny.
