W dniu 14 marca 2022 r. weszły w życie przepisy, które regulują sytuację osób przybywających do Polski w związku z napaścią Rosji na Ukrainę. Poniżej przedstawiamy, kto jest objęty nowymi regulacjami i jakie podstawowe uprawnienia się z tym wiążą.
Ustawa zapewnia legalizację pobytu w Polsce osób, które są obywatelami Ukrainy i w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa przybyli do Polski bezpośrednio z Ukrainy, a także małżonków takich osób, którzy nie są obywatelami Ukrainy, jak również osób będących obywatelami Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy przybyli do Polski wraz z najbliższą rodziną. Ustawa nie obejmuje więc obywateli państw innych niż Ukraina, którzy przebywali w tym kraju i opuścili go z uwagi na wojnę, jak również obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski niebezpośrednio – czyli np. przekroczyli granicę ukraińsko-słowacką i ze Słowacji przybyli do Polski. Trwają już prace nad nowelizacją ustawy, która ma zapewniać specjalne zasady pobytu także obywatelom Ukrainy, którzy nie przybyli do Polski bezpośrednio z Ukrainy. Zmian w tym zakresie możemy spodziewać się już w najbliższych dniach.
Co istotne, legalizacja pobytu z mocy prawa dotyczy wskazanych osób, które wjechały na terytorium RP nie wcześniej niż w dniu 24 lutego 2022 r., tj. w momencie rozpoczęcia inwazji rosyjskiej na Ukrainę. Przedłużeniu ulegają natomiast zezwolenia wydane w stosunku do osób, które przybyły już wcześniej i ich pobyt był zalegalizowany – np. wizy krajowe czy zezwolenia na pobyt czasowy pozostają ważne aż do końca bieżącego roku. Za legalny przez 18 miesięcy uznaje się pobyt obywateli Ukrainy, którzy przed wojną wjechali do Polski na podstawie wizy Schengen lub w ramach ruchu bezwizowego.
Nowe przepisy zapewniają legalizację pobytu obywateli ukraińskich spełniających przesłanki na okres 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r. Konieczne jest w tym celu zarejestrowanie swojego pobytu, o ile do rejestracji nie doszło już w momencie przekraczania granicy. Zarejestrować pobyt można w dowolnym urzędzie gminy, a rejestracja ta wiąże się z nadaniem numeru PESEL oraz nabyciem uprawnień wynikających z ustawy.
Ustawa przewiduje bowiem szereg uprawnień dla obywateli Ukrainy. Uproszczona została procedura dotycząca podejmowania przez nich pracy: obywatel Ukrainy, którego pobyt został zalegalizowany, może podjąć pracę bez konieczności uzyskiwania zezwolenia, a podmiot go zatrudniający zobowiązany jest jedynie do powiadomienia powiatowego urzędu pracy o podjęciu pracy przez tę osobę w terminie 14 dni. Obywatel Ukrainy przebywający w Polsce na podstawie ustawy może również na takich samych zasadach jak obywatel Polski prowadzić działalność gospodarczą czy zarejestrować się w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy.
Obywatelowi Ukrainy, do którego stosuje się przepisy ustawy, przysługuje również prawo do różnych świadczeń: świadczeń rodzinnych, świadczenia wychowawczego, świadczenia dobry start, rodzinnego kapitału opiekuńczego oraz dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, oczywiście o ile zamieszkuje na terytorium Polski wraz z dziećmi. Poza tym każdemu obywatelowi Ukrainy przysługują na podstawie ustawy także jednorazowe świadczenia socjalne. Oprócz powyższych uprawnień, ustawa zapewnia obywatelom Ukrainy także wiele innych udogodnień takich jak m.in. możliwość kontynuacji w Polsce nauki szkolnej lub studiów, przy czym uczniowie mogą starać się dodatkowe świadczenia socjalne. Niezwykle ważne jest to, że przybywający obywatele Ukrainy są uprawnieni do opieki medycznej udzielanej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obejmującej świadczenia opieki zdrowotnej z wyłączeniem leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej. W ustawie ułatwiono obywatelom Ukrainy m.in. wykonywanie pracy lekarza lub lekarza dentysty czy nauczyciela akademickiego.
Ustawa ustanawia również pewne udogodnienia dla osób, które przyjmują do swoich domów obywateli Ukrainy, do których stosuje się ustawę. Każdemu podmiotowi, który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, może być przyznane na jego wniosek, świadczenie pieniężne nie dłużej niż za okres 60 dni. Świadczenie to wynosi 40 zł dziennie za każdą osobę. Niezwykle istotny jest także przepis, zapewniający bezpieczeństwo osobom udostępniającym swoje mieszkania obywatelom Ukrainy – w przypadku zawarcia z obywatelem Ukrainy umowy użyczenia budynku lub jego części w celu tymczasowego zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, nie stosuje się przepisów dotyczących ochrony praw lokatorów oraz ustawy covidowej. Oznacza to w praktyce, że w przypadku braku zamiaru opuszczenia przez obywateli Ukrainy użyczonego im nieodpłatnie mieszkania, nie ma przeszkód do przeprowadzenia eksmisji.
